هر ساله نزدیک به سال نوی میلادی، خیابانها و مراکز خرید، پر از درخت کریسمس تزیین شده با گوی های رنگی و ریسه میشود. درخت کریسمس از نمادهای مهم سال نوی میلادی است. مسیحی ها در ایام کریسمس در خانه های خود یک درخت کاج برپا می کنند. اگر این سوال برای شما هم پیش آمده که تزیین درختان کریسمس از کجا نشات گرفته است. تا انتهای این مقاله با ما باشید که با تاریخچه شکل گیری این رسم و فلسفه جشن کریسمس در جهان آشنا شوید.
تفاوت کریسمس و سال نوی میلادی
کریسمس همان سال نوی میلادی نیست. جشن کریسمس که در روز ۲۵ دسامبر برگزار می شود، یکی از اعیاد مذهبی پیروان دین مسیحیت است که آن را روز تولد حضرت مسیح می دانند. اما جشن سال نوی میلادی با به پایان رسیدن یک سال تقویمی و آغاز سال میلادی جدید در اول ماه ژانویه برگزار می شود.
چرا کریسمس را روز ۲۵ دسامبر جشن می گیرند؟
اینکه چرا این تاریخ برای برگزاری جشن کریسمس انتخاب شده کاملاً مشخص نیست. چون تاریخ تولد حضرت مسیح در کتاب مقدس به طور دقیق ذکر نشده است. و این مسأله سال ها در میان پیروان اولیه ی دین مسیحیت مورد بحث بود. آن ها ابتدا تصور می کردند تاریخ تولد حضرت مسیح ۶ ژانویه بود چون این تاریخ را روز مرگ او می دانستند. و از طرفی اعتقاد داشتند پیامبران در همان روزی از دنیا می روند که نطفه ی آن ها بسته شده بود. اما تا پیش از قرن چهارم تاریخ این مناسبت به روز ۲۵ دسامبر تغییر یافت.
برخی منابع علت انتخاب این تاریخ جدید را دور کردن توجه ها از مراسمی بیان کرده اند که کافران (پیروان ادیانی که در آن ها به پرستش خدایی غیر از خدای واحد ادیان ابراهیمی پرداخته می شد) به مناسبت انقلاب زمستانی در همان روز ۲۵ دسامبر برگزار می کردند. اما برخی منابع هم این را درست نمی دانند.
فروشگاه شیطونی مرجع فروش عمده انواع درخت کریسمس
نخستین جشن کریسمس
اولین نوشته‌های پیرامون مسیحیت چندین روز را برای تولد مسیح ذکر کرده‌اند. نخستین جشن ثبت شده کریسمس مربوط به سال ۳۳۶ میلادی در رم می باشد. پارسایان در سده هفدهم میلادی به دلیل کار‌های ناشایستی که در روز کریسمس انجام می‌شد. برگزاری جشن در این روز را ممنوع اعلام کردند و آن را به عنوان یک تعطیلی سالانه در تقویمشان نگه داشتند. البته جشن کریسمس در اوایل سده نوزدهم میلادی و با پیدایش جنبش آکسفورد دوباره رونق گرفت. به گونه‌ای که چارلز دیکنز و نویسندگان دیگر با تأکید بر اینکه کریسمس یک جشن خانوادگی، مذهبی و وسیله‌ای برای دادن هدیه است. جلوهٔ اجتماعی تازه‌ای به آن بخشیدند و باعث فراموشی گذشتهٔ آن شدند.
تاریخچه استفاده از درخت کریسمس
قدمت استفاده از درخت های همیشه سبز کاج برای جشن های زمستانی به هزاران سال قبل برمی گردد. در گذشته های دور و قبل از ظهور مسیحیت، گیاهان و درختان سبز معنا و مفهوم ویژه‌ای برای مردم در فصل زمستان داشت. مردم از شاخه های این درخت برای یادآوری آمدن دوباره ی بهار استفاده می کردند. همین‌طور که امروزه مردم خانه‌های خود را با درختان کاج و صنوبر تزیین می‌کنند. مردم باستان نیز شاخه‌های درختان را روی درب‌ها و پنجره‌های خانه‌های خود آویزان می‌کردند. در بسیاری از کشورها، مردم باور داشتند که درختان همیشه سبز آن‌ها را از جادوگری، شیاطین، ارواح خبیث و بیماری‌ها دور نگه می‌دارد. استفاده از برگ درخت‌های همیشه سبز برای تزئین منزل در زمستان، قبل از ظهور مسیحیت نیز رواج داشت. در آن زمان قراردادن برگ‌های سبز در منزل به عنوان نماد زندگی در طول شب‌های سرد و طولانی زمستان شناخته می‌شد.
این سنت در بسیاری از فرهنگ‌ها به نوعی وجود داشته است. مصریان باستان نیز در بلندترین شب سال، شاخه‌های سرسبز نخل را به‌عنوان نماد زندگی و پیروزی روشنی بر تاریکی زمستان بر سر در خانه‌هایشان قرار می‌دادند. رومی ها برای بزرگداشت ساترن، خدای کشاورزی، درخت های کاج را در اطراف معابد خود قرار می دادند. همچنین اهالی اروپای شمالی در طول زمستان شاخه‌های سرسبز درختان را در جعبه قرار می‌دادند و در منزل نگه می‌داشتند.
نخستین درخت کریسمس
اما هنوز کسی به طور دقیق نمی‌داند برای اولین بار چه زمانی از این درخت ها کریسمس استفاده شد. و داستان های بسیاری در این باره وجود دارد.
احتمال می‌رود که درختان کریسمس برای نخستین بار حدود ۱۰۰۰ سال پیش در شمال اروپا مورد استفاده قرار گرفته باشد. ولی برخی هم بر این باورند که «سنت بونیفاس» درخت کریسمس را در قرن هفتم میلادی ایجاد کرد.
عده ای می گویند اولین باری که از کاج به عنوان درخت کریسمس استفاده شد. در شهر تالین، پایتخت استونی یا شهر ریگا، پایتخت لتونی بود. (هر دو شهر ادعا دارند خاستگاه درخت کریسمس هستند).
در روایتی دیگر، در قرن شانزدهم مسیحیان آلمانی درخت های کاج را به عنوان نمادی از زندگی ابدی در خانه های خود قرار دادند. این خبر به گوش ویکتوریا، ملکه ی آن زمان بریتانیا رسید و او پرنس آلبرت، همسر آلمانی اش را واداشت یک درخت کریسمس در قصرشان به پا کند. این کار بود که پای درخت کریسمس را به خانه های مردم باز کرد. از آن زمان، مردم انگلستان جواهرات تزیینی را در درخت کریسمس برای نشان دادن شور و هیجان بالای خود استفاده می‌کنند. همچنين در آن زمان عده‌ای هرم‌هايی از چوب می‌ساختند و آن‌ها را با شاخه‌هایی از درختان هميشه سبز و شمع تزيين می‌کردند.
ایران خواستگاه درخت کریسمس است؟
حتی تحقیقاتی انجام شده که فرهنگ ایران را خواستگاه درخت کریسمس می داند. درخت کاج یا سرو در نمادشناسی ایرانی نشانه جاودانگی است، زیرا که این درختان در تمام سال سبزند. ایرانیان باستان در طولانی‌ترین شب سال سروی بلند قامت را تزئین می‌کردند. درخت همیشه سبز سرو در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم است. و این حرکتی نمادین به نشانه تحمل سختی‌ها و در نتیجه سازگار با طبیعت جشن میترا بود.
جوانتر‌ها نیز در همین شب آرزوهایشان را به شکلی نمادین در یک پارچه ابریشمین رنگارنگ می‌پیچیدند. و با این امید که میترا برآورده‌شان کند آن‌ها را در کنار نعمت‌های خدایشان بر درخت آویزان می‌کردند. این نماد ایرانی اولین بار در دوره اشکانیان با آیین مهرپرستی از ایران به اروپا برده شده و جایگاهی ویژه در رسم و رسوم کریسمس یافت. پس از پیدایش آیین مسیحیت بسیاری از نماد‌ها و باور‌ها و رسوم مهرپرستی در فرهنگ مسیحی برجای مانده است.
سنت برپایی درخت کريسمس، هرچه که باشد و از هر کجا که آغاز شده، در دوران معاصر هرسال با شکوه‌تر از سال گذشته برگزار میشود.
درخت مناسب جشن کریسمس
به جز درخت کاج که محبوب‌ترین نوع درخت کریسمس است، از درخت صنوبر به‌طور سنتی در جشن‌های مسیحیان برای صدها سال استفاده می‌شد. آن‌ها هنگام انقلاب زمستانی از این درختان برای تزیین خانه‌های خود استفاده می‌کردند. مسیحیان این درختان را نماد زندگی همیشگی با خدا می‌دانستند. همچنین دیگر درخت‌های همیشه سبز مثل سرو و نراد نیز از جمله گزینه های پرطرفدار هستند.
درخت کریسمس مصنوعی
درخت کریسمس یا درخت نوئل درختی تزئین شده است که در ۲ نوع طبیعی و مصنوعی پیدا میشود. این نوع درخت کاملا مشابه درخت واقعی بوده و معمولا از پلی وینیل کلراید ساخته میشود.
در دوران قدیم همیشه از درخت طبیعی استفاده می‌شد، اما با ورود درخت‌های مصنوعی و پلاستیکی به مرور این نوع از درختان غیرطبیعی نیز طرفدارهایی پیدا کردند. اولین بار در قرن نوزدهم میلادی درخت مصنوعی برای استفاده در جشن کریسمس ساخته شد. و به دلیل مزایایی که داشت، رواج بسیاری یافت. از مزایای استفاده از درختان مصنوعی به جای درخت طبیعی این است که قابلیت استفاده برای سابیان طولانی را دارد و می‌توان هرسال موقع کریسمس آن را از انبار بیرون آورد و مجددا استفاده کرد. از این نظر در هزینه ها هم صرفه جویی خواهد شد. همچنین درختان مصنوعی از نظر ایمنی قابل اطمینان ترند. با توجه به استفاده از چراغ و شمع در تزئین درخت، امکان آتش‌سوزی درختان طبیعی همیشه وجود دارد. اما درختان مصنوعی خطر کمتری از این نظر دارند.
امروزه درختان کاج مصنوعی در انواع مختلف و اندازه‌های متفاوت وجود دارد. حتی نوع رومیزی درخت کاج نیز استفاده میشود که از امتیازات آن نسبت به نوع طبیعی است. مهم‌ترین نکته استفاده از درخت مصنوعی این است که استفاده از آن‌ها می‌تواند مانع از قطع سالیانه‌ی هزاران درخت کاج برای مراسم کریسمس شود و به این ترتیب به حفظ جنگل‌ها نیز کمک می‌کند.
زمان برپایی درخت کریسمس
در مورد زمان برپا کردن درخت نیز تفاوت‌هایی در فرهنگ‌های مختلف وجود دارد. گفته میشود که رومیان برای برپاکردن درخت، تا بعدازظهر روز کریسمس صبر می‌کردند. اما این روزها اکثر افراد، از ابتدای ماه دسامبر یا دومین شنبه‌ی ماه دسامبر درخت کریسمس را در خانه‌های خود برپا می‌کنند.
تزئینات درخت کریسمس
جزئیات تزئین درخت کریسمس در طول تاریخ و در هر کشوری متفاوت بوده است. در قرن هجدهم میلادی، روشن کردن درخت با شمع آغاز و پس از اختراع برق، لامپ‌های الکتریکی جایگزین شمع ها شدند. امروزه در کشورهای مختلف اشیا‌ی گوناگونی از جمله حلقه‌ی گل، ستاره‌های تزئینی و آبنبات عصایی را روی درخت می‌گذارند. یک فرشته یا ستاره بسیار بزرگ هم در بالاترین قسمت درخت که نماد میزبانی از فرشتگان محافظ است.
برای تزیین درخت‌های کریسمس اولیه، به جای مجسمه فرشته در نوک درخت، از مجسمه‌های پری‌های کوچک به نشانه محافظ‌های مهربان یا زنگوله و چوپان برای ترساندن ارواح شیطانی استفاده می‌شد. در لهستان، درخت کریسمس با مجسمه‌های کوچک فرشته، طاووس، پرندگان دیگر و همچنین ستاره های کوچک پوشیده میشود. مردم سوئد، درخت کریسمس را با طرح‌های چوبی دارای رنگ‌های شاد و مجسمه‌های کودکان و حیوانات پوشالی و کاه تزیین می‌کنند. دانمارکی‌ها، با پرچم‌های کوچک دانمارک و آویزهایی به شکل زنگوله، ستاره، قلب و دانه برف درخت خود را تزیین می کنند. مسیحی‌های ژاپنی هم بادبزن‌ها و فانوس‌های کوچک با طراحی ژاپنی را برای تزیین درخت کریسمس استفاده می‌کند.
در اوکراین از شیوه ی جالبی برای تزیین درخت استفاده می شود. آن‌ها برای تزیین درخت خود حتما از عنکبوت و تار عنکبوت استفاده می‌کنند و آن را نشانه خوش یمنی می‌دانند. دلیل آن هم به یک افسانه ی قدیمی اوکراینی برمیگردد که بنا بر آن، زنی فقیر که هیچ وسیله‌ای برای تزیین درخت و شاد کردن فرزندان خود نداشت، با غصه به خواب می‌رود و هنگام طلوع خورشید متوجه میشود که درخت کریسمس خانه‌اش با تار عنکبوت پوشیده شده است. و بعد با کمال تعجب می‌بینید که این تارها با درخشیدن نور خورشید به رشته‌های نقره تبدل شدند.
ریسه های نورانی کریسمس
همانطور که میدانید ریسه های نورانی پای ثابت تزئینات درختان کریسمس هستند. در واقع پشت تزئین درخت کریسمس با این چراغ های کوچک هم ماجرایی وجود دارد.
گفته می شود که مارتین لوتر، بنیانگذار مذهب پروتستان، اولین کسی بود که یک درخت را را با شمع تزیین و نورانی کرد. طبق افسانه ها لوتر شبی در حال عبور از یک جنگل بود که منظره ی ستارگان که از میان درختان دیده می شدند به شدت او را تحت تأثیر قرار داد. لوتر وقتی به خانه رسید، با گذاشتن یک درخت در اتاق نشیمن خانه اش و قرار دادن شمع های روشن روی شاخه های آن، آنچه را دیده بود برای خانواده اش بازسازی کرد.
بابانوئل کیست؟
بابا نوئل یا سانتا کلاوس از ابتدا با شکل و شمایلی که میشناسیم پیرمردی ریش سفید و با لباس قرمز نبود. در قرن چهارم در یونان شخصی واقعی به نام نیکلاس قدیس زندگی می کرد که به هدیه دادن معروف بود.
سینترکلاس یا نیکلاس قدیس در زبان هلندی، هر سال در میانه ی ماه نوامبر در حالی که کلاه اسقفی زرشکی رنگی به سر داشت، با قایقی پر از هدیه راهی هلند می شد و در آنجا با اسب سفید رنگش گرد شهر می گشت و هدایایی را میان مردم پخش می کرد. به مرور زمان تصویر سینترکلاس به شکل سانتا کلاوس یا همان بابانوئل امروزی در آمد و اسب او هم تبدیل به سورتمه ای با گوزن های پرنده شد.
سبز و قرمز، نمادهای جهانی کریسمس
همه چیز از قرن ها پیش شروع شد. سلت های عهد باستان درخت سبز و قرمز خاس را به خاطر همیشه سبز بودنش مقدس می دانستند و معتقد بودند وظیفه ی این درخت، زیبا نگه داشتن زمین در فصل بی روح زمستان است. به همین دلیل آن ها و دیگر اقوام در جشن هایی که به مناسبت انقلاب زمستانی برگزار می کردند، خانه های خود را با درخت خاس تزئین می کردند تا در سال پیش رو خانواده ی آن ها حفظ شود و شانس به آن ها رو آورد.
سنت ترکیب کردن رنگ های سبز و قرمز تا قرن چهاردهم ادامه یافت، یعنی زمانی که از این رنگ ها در کلیساها برای رنگ کردن پارتیشن هایی استفاده می شد که حضار کلیسا را از کشیش و محراب جدا می کرد. گمان می رود این مرز فیزیکی مردمان عصر ویکتوریا را به فکر انداخت، از رنگ های سبز و قرمز برای تداعی کردن مرز میان سال سپری شده و سال جدید استفاده کنند.
کوکا کولا و بابانوئل
جدا از سنت های مذهبی، شخص دیگری هم در تبدیل سبز و قرمز به رنگ های کریسمس نقش به سزایی داشته است. این شخص هادون ساندبلوم بود، هنرمندی که کوکاکولا او را استخدام کرد تا برای آگهی های تبلیغاتی این شرکت یک بابانوئل بکشد.
تا پیش از آن تصویر ثابتی از بابانوئل ترسیم نشده بود. بابانوئل معمولاً مرد لاغر اندامی بود که رنگ لباسش گاهی آبی بود، گاهی سبز و گاهی هم قرمز. اما بابانوئل ِ ساندبلوم فربه و خندان بود و لباسی قرمز رنگ به تن داشت. تبلیغات کوکاکولا شهرت و محبوبیت زیادی پیدا کردند و بابانوئل ِ ساندبلوم برای مردم به عنوان بابانوئل اصلی رسمیت پیدا کرد.
جوراب های آویزان بالای شومینه
طبق افسانه ها، وقتی به گوش نیکولاس قدیس رسید که بیوه مردی نگران است سه دخترش به خاطر فقر زیادشان هرگز نتوانند ازدواج کنند، محل زندگی آن ها را پیدا کرد و یک شب از راه دودکش به داخل خانه ی آن ها رفت. در آنجا چشم نیکولاس قدیس به جوراب های دختران مرد افتاد که آن ها را بالای شومینه گذاشته بودند تا خشک شوند. او جوراب ها را با سکه های طلا پر کرد و خانه ی آن ها را ترک کرد. صبح روز بعد وقتی دخترها از خواب بیدار شدند، متوجه شدند که بالاخره می توانند جهازشان را تهیه و ازدواج کنند. با تداوم این افسانه این اعتقاد در میان مردم به وجود آمد که اگر جوراب های خیس شان را بالای شومینه خشک کنند بعداً در آن ها پول پیدا خواهند کرد.
حالا هم کودکان مسیحی جوراب های خود را آویزان می کنند تا بابانوئل در آن ها برایشان هدیه بگذارد.
فلسفه حلقه های گل کریسمسی
نظریات زیادی درباره ی آویزان کردن حلقه های گل در تعطیلات کریسمس وجود دارد. در یونان و روم باستان، به برندگان مسابقات ورزشی حلقه ای از برگ بو به عنوان جایزه اعطا می شد که نشان افتخار هم بودند. در جشن های کهن که به مناسبت انقلاب زمستانی برپا می شد، دایره احتمالاً نماد چرخه ی زندگی و امید به آغاز دوباره ی بهار بوده است. حلقه ی گل برای مسیحیان تداعی کننده ی تاج خار حضرت مسیح است و آن ها بعدها آن را به یکی از نمادهای اَدوِنت یا همان جشن ظهور هم تبدیل کردند. حلقه ی گل از گیاهان همیشه سبز مختلفی ساخته می شود که نماد زندگی جاودان هستند و فرم دایره شکل آن هم که ابتدا و انتهایی ندارد سمبل جاودانگی خداوند است.
چراغانی جزء جدایی ناپذیر جشن کریسمس
کارشناسان می گویند این تزئینات نورانی چیزی جز واکنشی طبیعی به روزهای تاریک ماه دسامبر نیست. در واقع زندگی در جایی که با فرا رسیدن زمستان، تاریکی، سرما و گرسنگی به آن هجوم می آورد، میل به برگزاری یک جشن در دل این روزهای تاریک برای جلوگیری از افسردگی را بسیار بالا می برد. یکی از سنت های کافران در جشن انقلاب زمستانی برپایی آتش بود که بعدها در جشن های کریسمس تبدیل به روشن کردن شمع شد.
شیرینی های کریسمسی
مردمان باستان در نزدیکی انقلاب زمستانی به دور هم جمع می شدند تا قبل از آنکه سرمای هوا همه ی محصولات کشاورزی شان را از بین ببرد شکم چرانی کنند و دلی از عزا درآورند. به علاوه، شراب و آبجویی که از بهار تخمیر کرده بودند هم تا آن زمان دیگر آماده ی نوشیدن می شد. تا پیش از قرون وسطی کریسمس جایگزین جشن هایی شد که به مناسبت انقلاب زمستانی برگزار می شدند اما شکم چرانی ها پابرجا ماند. شیرینی پزها هم پای مواد گران قیمتی مثل کره، روغن حیوانی و شکر را به این جشن ها باز کردند و شروع به آزمون و خطا با مواد مختلف کردند که نتیجه ی آن شیرینی های خوشمزه ی کریسمسی شد.
چکیده
همانطور که گفته شد، تزیین درخت کریسمس از رسوم جدایی‌ناپذیر جشن سال نو میلادی است. این رسم هم به صورت خصوصی در منازل افراد و هم به صورت عمومی در اماکن پر رفت‌وآمد به اجرا در می‌آید. همان‌طوری که هر سال افراد سعی می‌کنند زیباترین درخت کریسمس ممکن را برای خانواده بسازند، کشورهای مختلف هم سعی می‌کنند زیباترین و بزرگ‌ترین درخت کریسمس ممکن را درست کنند. کاج‌های سر به فلک کشیده با روش‌های مختلف تزئین شده و برای بازدیدکنندگان سراسر جهان به نمایش در می‌آیند.